Budżet obywatelski

Raport o budżetach obywatelskich w Metropolii Poznań 2020 [AKTUALNY]

Pobierz pełną wersję Raportu:

"RAPORT: Budżety obywatelskie w Metropolii Poznań 2020" (PDF)

Raport o budżetach obywatelskich w Metropolii Poznań 2018 [ARCHIWALNY]

Pobierz pełną wersję Raportu:

"RAPORT BO 2018. Budżety obywatelskie w Metropolii Poznań" (PDF)

Czym jest budżet obywatelski

Budżet Obywatelski, zwany również partycypacyjnym, jest demokratycznym procesem, w ramach którego mieszkańcy współdecydują o wydatkach publicznych w gminie w perspektywie kolejnego roku budżetowego.

Historia budżetów obywatelskich

By poznać historię budżetu obywatelskiego musimy cofnąć się do roku 1989, gdzie w brazylijskim Porto Alegre po raz na świecie wprowadzano taką formę partycypacji. To właśnie miasto z kraju kawy było pionierem na świecie w tej dziedzinie. Z biegiem czasu moda ta zaczęła się rozpowszechniać na wszystkich kontynentach. W Europie jako pierwsze państwa budżet partycypacyjny zaczęły wprowadzać miasta Wielkiej Brytanii, Francji, Niemiec oraz Włoch. W 2000 roku pionierskich miast, które zdecydowały się na to rozwiązanie było w Europie tylko 6, ale już pięć lat później liczba ta wzrosła do 55, aby w 2008 roku przekroczyć 100.

Budżety obywatelskie w Metropolii Poznań

Pierwszym samorządem w Metropolii Poznań, który wprowadził budżet obywatelski jest Miasto Poznań. W 2011 roku do budżetu partycypacyjnego zgłoszono aż 343 wnioski. Pula jaką miasto przeznaczyło na realizację pomysłów mieszkańców wynosiła 10 mln złotych. Inicjatywa władz miasta odbiła szerokim rozgłosem wśród Poznaniaków, co poskutkowało prawie 62 tysiącami głosów. Rok później budżet obywatelski uchwaliła Rada Miasta i Gminy Kórnik, przeznaczając na ten cel 500 tys. złotych, a w tej premierowej edycji pierwszym wybranym projektem była budowa drogi rowerowej łączącej wsie Szczytniki, Kamionki oraz Koninko.

Idea budżetów obywatelski zyskiwała bardzo dużą popularność wśród mieszkańców i władz Metropolii, dlatego już w kolejnych latach powstał m.in. budżet partycypacyjny gminy Tarnowo Podgórne nazywany tutaj Budżetem Inicjatyw Społecznych. Od 2015 roku prężnie działa budżet obywatelski w Śremie. Natomiast w 2016 roku budżety obywatelskie wystartowały w Luboniu, Swarzędzu i Dopiewie. Budżet o charakterze partycypacyjnym organizowany jest także w Szamotułach, Kostrzynie, Czerwonaku, Puszczykowie, Mosinie i Komornikach. Budżet obywatelski w ostatnich latach funkcjonował także w Obornikach. W Stęszewie uruchomiono możliwość zgłaszania projektów przez mieszkańców, spośród których do realizacji przeznaczone zostaną przedsięwzięcia wybrane przez radnych.

Etapy realizacji budżetu obywatelskiego

Budżet partycypacyjny jest mechanizmem z najwyższego poziomu partycypacji obywatelskiej – narzędziem umożliwiającym obywatelom faktyczne współdecydowanie o wydatkowaniu części środków z lokalnego budżetu. Nie wszyscy jednak wiedzą jak odbywa się procedura i przebieg realizacji projektu zgłoszonego do budżetu obywatelskiego. Poniżej przedstawiamy infografikę ukazującą proces realizacji jednej edycji budżetu obywatelskiego - od pomysłu do realizacji.

1. Przygotowanie:
   W tym etapie władze gminy i rada gminy ustalają potrzebę powstania budżetu obywatelskiego. Gmina próbuje znaleźć najlepszy możliwy sposób realizacji takiego przedsięwzięcia i szuka funduszy w budżecie na jego realizację. Na tym etapie władze samorządowe mają za zadanie zdefiniowanie celów jakim powinny służyć wprowadzane budżety obywatelskie, a także ustalenie sztabu osób, które będą koordynować przebieg i realizację budżetu obywatelskiego.
2. Ustalanie zasad:
   Dokładne reguły przebiegu budżetu partycypacyjnego powinny być dostosowane do lokalnych uwarunkowań, m.in. wielkości miejscowości, tradycyjnych podziałów pomiędzy różnymi jej częściami itp. Aby budżet partycypacyjny był prawdziwie partycypacyjny, o ostatecznym kształcie procedury powinni zadecydować nie tylko przedstawiciele władz czy urzędu, ale także sami mieszkańcy. Kluczowe jest więc, by zapewnić im możliwość wypowiedzenia się na ten temat, najlepiej poprzez możliwość uczestnictwa w pracach zespołu ds. budżetu partycypacyjnego oraz w powszechnych konsultacjach. W tej części procedury powstania budżetu zespoły koordynujące inicjatywę ustalają jak duże fundusze przeznaczone zostaną na realizację projektów oraz jaki teren obejmą.
3. Promocja
   Głównymi elementami promocji są przede wszystkim spoty reklamowe oraz ogłoszenia w prasie lokalnej, ale także prowadzenie specjalnego serwisu internetowego dotyczącego budżetu. Ma to bardzo duże znaczenie dla sukcesu inwestycji.
   W samorządach Metropolii Poznań budżet obywatelski promowano m.in. w lokalnej prasie, ale również w autobusach i tramwajach, gdzie odtwarzano specjalne komunikaty. Ważnym elementem akcji edukacyjno-informacyjnej jest to, iż jest ona skierowana do wszystkich osób, zarówno tych starszych jak i młodszych jeśli chodzi o formę i przekaz informacji.
4. Zgłaszanie projektów:
   Wszystkie projekty można zgłaszać (w zależności od samorządu) jedynie internetowo lub internetowo i osobiście poprzez specjalnie przygotowanie formularze. Duża część gmin wybiera jednak opcje tylko online, ponieważ jest sposób szybszy i łatwiejszy. Zgłosić projekt w większości przypadków mogą tylko mieszkańcy zameldowani w danej gminie. W Poznaniu jedna osoba może zgłosić 3 projekty. W innych gminach Metropolii Poznań pojedyncza osoba może zgłosić tylko jeden projekt. Niektóre gminy wymagają podpisów poparcia pod projektem. Jest to zazwyczaj symboliczna liczba 10 osób. Na takie rozwiązanie zdecydowano się w Luboniu i Puszczykowie. Większość gmin ogranicza możliwość zgłaszania pomysłów tylko przez osoby pełnoletnie. Nieco bardziej liberalne podejście ma gmina Puszczykowo, która pozwala na zgłoszenie projektu przez mające ukończone 16 lat. Zgłaszane inicjatywy powinny być zgodne z prawem, a także możliwe do realizacji w ciągu jednego roku i mieszczące się w danej puli. Osoby zgłaszające projekt musza mieć na uwadze, iż trzeba podać szacunkowy kosztorys realizacji swojego pomysłu oraz dokładne miejsce działania. Gminy są pomocne w tym aspekcie i podają często przykładowe kosztorysy.
5. Weryfikacja
   Po zgłoszeniu projektów władze gminne muszą zweryfikować ich poprawność. Część z nich nie uzyskuje pozytywnej opinii. Weryfikacja projektów ma wyłącznie charakter formalno-techniczno-prawny, tj. ustalać, czy dany projekt wpisuje się w zakres zadań gminy, nie jest sprzeczny z obowiązującymi przepisami prawa (w tym aktami prawa miejscowego, czyli np. planami zagospodarowania przestrzeni czy lokalnymi dokumentami strategicznymi) oraz nie przekracza kwoty dedykowanej na projekty realizowane w ramach budżetu partycypacyjnego w danej lokalizacji. Samorząd może odrzucić projekt, gdy taki sam projekt jest już w planach lub normalnym budżecie JST. Każda negatywna opinia o projekcie musi być odpowiednio uzasadniona przez organ opiniujący. Ważnym prawem zgłaszającego projekt jest możliwość odwołania od oceny komisji weryfikacyjnej.
6. Głosowanie
   Po pozytywnym zweryfikowaniu pomysłów mieszkańców ogłaszana jest ostateczna lista projektów do głosowania. Mieszkańcy mają czas na wybór tych, które zostaną zrealizowane przez Gminę. Wszystkie projekty wybierane są w głosowaniu powszechnym. W większości przypadków można głosować tylko przez Internet, jednak niektóre gminy udostępniają możliwość głosowania w lokalu wyborczym lub w urzędzie. Zazwyczaj mogą głosować osoby pełnoletnie, które są zameldowane w danej gminie. Jednak na przykład Miasto Poznań daje możliwość głosowania wszystkim swoim mieszkańcom – nawet dzieciom. Wtedy jednak niezbędne jest potwierdzenie rodzica. Aby głos był ważny zawsze należy podać swoje dane kontaktowe oraz numer PESEL.
7. Realizacja i ewaluacja:
   Za realizację projektów budżetu obywatelskiego odpowiadają włodarze miasta lub gminy oraz podlegli im pracownicy. Wymaga to przygotowania zamówienia publicznego i wyłonienie wykonawcy danego projektu. Cały proces dąży do jak najszybszej realizacji inicjatywy obywatelskiej. Istotne jest także zbieranie opinii i ewaluacja kolejnych edycji budżetu obywatelskiego by ulepszać procedury i dążyć do większej transparentności procesów.

Kiedy przejdziemy wszystkie te etapy możemy cieszyć się z udanej realizacji zgłoszonego porojektu!

Autorzy: Alicja Kowalczyk, Marcin Pacześny, pracownicy Stowarzyszenia Metropolia Poznań